Słodycze jak narkotyki

Do napisania tego artykułu zainspirowało mnie pytanie jednej z czytelniczek „Dlaczego chce nam się jeść słodycze?”. Odpowiedzi mogę udzielić już na wstępie - bo słodycze są jak narkotyki. Jasne, że jest to pewne uproszczenie, ale co jest tu najistotniejsze to to, że mechanizm działania po spożyciu jest w obu przypadkach taki sam.

Na haju
Mózg zachowuje się niemal identycznie po dostarczeniu mu substancji psychoaktywnej oraz w sytuacji, gdy otrzymuje cukier. Aktywuje się wówczas mózgowy układ nagrody, znajdujący się w układzie limbicznym (to ta struktura mózgu odpowiadająca za nasze stany emocjonalne). Pobudzane są neurony dopaminowe, które wydzielają dopaminę, czyli hormon powodujący, że zaczynamy czuć się dobrze, przyjemnie (stąd dopaminę zwie się „przekaźnikiem przyjemności”). A więc mechanizm jest prosty: zjadasz cukier --> wzrasta dopamina —> czujesz się jak na haju.

Częściej i więcej
Pójdźmy krok dalej i zadajmy sobie dodatkowe pytanie: Dlaczego, gdy zaczynamy konsumować słodycze chce nam się ich coraz częściej i coraz więcej? Częściej - gdyż po spożyciu dawki cukru, jego poziom we krwi najpierw szybko rośnie, by po chwili bardzo gwałtownie spaść, co wprawia nasz organizm w histerię: Ratunku, energia mi się kończy, szybko dostarcz mi nowej! Co więcej, wraz ze spadkiem poziomu cukru obniża się poziom dopaminy, a więc zaczynamy czuć się po prostu gorzej, tracimy nasz haj. Żeby powrócić do błogiego stanu sprzed chwili, ręka mknie po kolejny batonik. I cykl się powtarza. Do czasu aż układ trawienny powie dość. Jednak niestety, jak się domyślacie, nie ma to nic wspólnego z fizjologicznym odżywieniem organizmu, ale z dojściem do granicy wytrzymałości i włączeniem sygnałów ostrzegawczych.
A czemu chcemy zjadać większe ilości słodyczy? Bo wzrasta nasza tolerancja na cukier. Dokładnie tak samo jak rośnie tolerancja w przypadku uzależnienia od narkotyków, alkoholu czy papierosów. Gdy organizm otrzymuje dużą dawkę cukru, drastycznie rośnie poziom dopaminy. Wszystkie receptory dopaminowe zaczynają pracować na pełnych obrotach, by wychwycić całą tę dopaminę. Dla mózgu takie dopaminowe osiągi to nie jest stan naturalny, w związku z czym receptory zaczynają same ratować i regulować sytuację. By nie doprowadzać do stanu takiej dopaminozy, po prostu zmniejszają swoją ilość (część receptorów staje się nieaktywna, więc nie dostarczą już tyle dopaminy co wcześniej), w efekcie czego poziom odczuwanej przyjemności po spożyciu tej samej dawki cukru będzie mniejszy. Ale my nie chcemy czuć się gorzej! Dlatego, by utrzymać nastrój na stałym poziomie, musimy zjadać coraz więcej słodkiego. Po miesiącu ta dotychczas kupowana, niewielka paczka ciastek nie będzie już wystarczająca, by doświadczyć tak przyjemnego stanu jak do tej pory, dlatego kupimy sobie większą. A za jakiś czas jeszcze większą. A koncerny spożywcze oczywiście mając tego świadomość wychodzą nam (no właśnie, czy na pewno nam?) na przeciw i co chwila zwiększają rozmiary opakowań. Jak to się stało ze Snickers z pojedynczego batonika ewoluował w Duo, a chwilę potem w Trio?...

Początki bywają (zbyt) łatwe
A zaczęło się niewinnie od czekoladki, gdy było ci smutno. Potrzebowałeś się pocieszyć. Cukrem. Dopaminą. Okazało się, że to niezwykle prosty, łatwo dostępny, tani i skuteczny sposób. No to następnym razem znów hop po czekoladę. I jeszcze raz. I jeszcze. Potem już po dwie. A kolejnym razem dodatkowo ciasteczka... STOP! Widzisz co się dzieje? Reaguj!

Obserwuj siebie
Chcę dodać, że takie skłonności do uzależnienia się od cukru (innych substancji zresztą też) dotyczą każdego z nas w innym stopniu. Jedni będą bardziej podatni i szybciej wpadną w nałóg, inni mogą sobie folgować długo, a i tak będą mieli wszystko pod kontrolą. Niemniej jednak świadomość istnienia takiego zjawiska i zrozumienie mechanizmu działania są niezbędne do wykrycia potencjalnych zagrożeń. Jak zwykle, namawiam do samoobserwacji 💚


Źródło:
Jabłonowska-Lietz, B., Wrzosek, M., Nowicka, G. Czy cukier może uzależniać? Ścieżkami mózgowego układu nagrody. W: Żywienie człowieka i metabolizm, 2012, XXXIX, nr 4.